عرفات نام جایگاهی است كه حاجیان در روز عرفه (نهم ذی الحجه) در آنجا توقف می كنند و به دعا و نیایش میپردازند و پس از برگزاری نماز ظهر و عصر به مكه مكرمه باز میگردند و وجه تسمیه آنرا چنین گفته اند كه جبرائیل علیه السلام هنگامی كه مناسك را به ابراهیم می آموخت، چون به عرفه رسید به او گفت «عرفت» و او پاسخ داد آری، لذا به این نام خوانده شد.
و نیز گفته اند سبب آن این است كه مردم از این جایگاه به گناه خود اعتراف میكنند و بعضی آن را جهت تحمل صبر و رنجی میدانند كه برای رسیدن به آن باید متحمل شد. چرا كه یكی از معانی «عرف» صبر و شكیبایی و تحمل است.
خداوند متعال در اين روز به سه مکان و سه گروه از انسانها، توجه ويژه دارد:
1. كربلا و زائران امام حسين (ع).
2. صحراي عرفات (در نزديكي مكه) و حجاج بيت الله.
3 . هر جا از دنيا كه دستي به سوي او بلند شود و دلي بشكند.
بخشش در روز عرفه
مرحوم شیخ عباس قمی در رابطه با روز عرفه نیز می گوید: «روز عرفه از اعیاد عظیمه [و بزرگ] است، هر چند به اسم عید نامیده نشده و روزی است که حق تعالی بندگانش را به عبادت و طاعت فراخوانده و سفره های جود و احسان خود را برای آنها گسترده و شیطان در این روز تحقیر و رانده شده و خشمناک است.»
شیخ عباس قمی همچنین نقل نموده که امام زین العابدین علیه السلام در روز عرفه صدای سائلی را شنید که از مردم درخواست کمک می کرد. حضرت خطاب به او فرمودند: «وای بر تو! در این روز از غیر خدا سؤال و طلب کمک می کنی، حال آنکه در این روز برای بچّه هایی که در شکم مادر هستند نیز امید فضل خدا می رود که آنها سعید گردند!»
در روایات معصومین علیهم السلام نیز جایگاه روز عرفه در ردیفی بالا معرفی شده است چنان که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرمایند: «... قَدْ اَقْبَلَ اِلَیْکُمْ شَهْرُ اللّهِ بِالْبَرَکَةِ وَالرَّحْمَةِ وَالْمَغْفِرَةِ؛ ماه خدا با برکت و رحمت و بخشش به سوی شما روی آورده است.» اگر کسی در ماه رمضان بخشیده نشد و یا این توفیق را پیدا نکرد که خود را در معرض مغفرت الهی قرار دهد، روز عرفه آن قدر عظمت دارد که بتواند جبران ماه رمضان بنماید. در آن روز اگر کسی به درگاه الهی روی آورد، مورد مغفرت خداوند قرار می گیرد.
امام صادق علیه السلام فرمودند: «مَنْ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ فِی شَهْرِ رَمَضانَ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ اِلی قابِلٍ اِلاَّ اَنْ یَشْهَدَ عَرَفَةَ؛ کسی که در ماه رمضان بخشیده نشود، تا سال آینده بخشیده نمی شود، مگر اینکه [روز] عرفه را درک کند.»
از روایات فوق، به خوبی اهمیت و جایگاه روز عرفه روشن می شود و این نکته استنباط می شود که این روز، روز دعا و نیایش است.
اعمال روز عرفه
از جمله کارهایی که خوب است در روز عرفه انجام دهیم اول غسل کردن است و سپس زیارت حضرت سیدالشهدا(ع)! اگر کسی بتواند حضرت را در سرزمین کربلا زیارت کند که توفیق فوق‌العاده‌ای نصیبش شده، در غیر این‌صورت می‌توان در هر جای کره زمین با خواندن زیارت عاشورا و سلام دادن به آن حضرت(ع) این عمل را به جا آورد.
عمل سومی که خوب است در این روز به جا آورده شود، خوانده دو رکعت نماز، قبل از شروع دعای عرفه و در زیر آسمان است.
روزه گرفتن هم در این روز مستحب است، اما یک شرط دارد و آن هم اینکه کسالتی و ضعفی به فرد غالب نشود که نتواند دعای این روز را بخواند.
همانطور که گفته شد، عرفه، روز مخصوص دعا و نیایش است. پیشوایان دینی ما با دعاهای‌شان، نحوه‌ی دعا کردن و راز و نیاز و مناجات را به ما آموختند. حضرت سیدالشهدا(ع) زمانی که برای رسیدن به مردم کوفه از مدینه خارج شده بودند به مکه رسیدند و اعمال حج. ایشان در کنار کوه جبل الرحمه به همراه خانواده‌ی خود به خواندن دعایی پرداختند که امروز ما آن را به عنوان دعای عرفه می‌شناسیم. این دعا سرشار از مضامین ناب است، از انسان‌شناسی و اقرار به ضعف‌های انسانی گرفته تا خداشناسی و ستایش بزرگی خداوند و ذکر الطاف الهی، همان‌ها که وجودشان آنقدر برایمان عادی شده که ازشان غافل شدیم و تنها زمانی به یادشان می‌آوریم که از دست‌شان بدهیم.
دعای عرفه امام حسین (علیه السلام) دعای عمیقی است که در آن امام بخشی از شناخت هستی، صاحب هستی و خود را به صورت نمادین مطرح کرده‌اند. اینکه انسان بعد از فهم، چگونه با خالق هستی ارتباط برقرار کند و چه طور این هیبت و عظمت را در هستی هضم نماید، بیان می‌کنند.
امام جایگاه واقعی حاجی را بعد از کشف و معرفت به کنه هستی، معین می‌کنند و نحوه چگونه زیستن با خود واقعی در کنار خدای خالق و رحمان و ارتباط با او را ترسیم می‌سازند.
اگر ما می‌خواستیم در روز عرفه وجود خویش، شناخت واقعی از هستی داشته باشیم می‌بایست به اندازه هستی عمر می‌کردیم و این امر عملاً مقدور نیست، اما زیارت عرفه امام حسین (علیه السلام) به طور مختصر این فهم را در ما ایجاد می‌کند.