به گزارش خانه خبر گیتی پسند، در این مقاله نویسندگان وضعیت مصرف انرژی در ایران و تاثیر آن بر اقتصاد و محیط زیست را مورد بررسی قرار داده که ارائه آمارهایی دقیق به شیوایی ان افزوده است.

در زیر می توانید متن کامل این مقاله را که در شماره نوزدهم خبرنامه گرمایش، سرمایش و تهویه مطبوع به چاپ رسیده مشاهده نمایید:

کجا ایستاده ایم و به کجا می رویم؟

احتمالاً برای شما پیش آمده است که بخواهید وضعیت اقتصادی، علمی و یا بهره وری انرژی در کشورمان را مورد ارزیابی قرار دهید. در این صورت، باید از ابزارهایی استفاده نماییم که بصورت خلاصه و شفاف، اثری ماندگار در ذهنمان ایجاد نماید. این ابزارها در حوزه های مختلف اقتصادی، علمی، انرژی و ... کاربرد داشته و اصطلاحاً  با نام " شاخص" در هر حوزه شناخته می شوند.

برای اینکه بتوانیم وضعیت بهره وری انرژی در ایران و تاثیر آن بر اقتصاد و محیط زیست را در قالب چند شاخص ارایه نماییم باید به دنبال شاخص هایی باشیم که توامان، وضعیت اقتصاد و انرژی کشور را بیان می کنند. در این گفتار،  شاخص هایی با اعتبار بین المللی در حوزه اقتصاد و انرژی ارائه شده اند که میتوانند همانند قطعات مجزای یک معما، با قرارگیری هوشمندانه در کنار هم، تصویری گویا از وضعیت کشور را ارایه نماید. این پنج قطعه ی معما، عبارتند از : 1- سرانه مصرف انرژی ،2-  تولید ناخالص داخلی، 3- بهره وری انرژی، 4- شدت تولید آلاینده (دی اکسید کربن)  و 5- آزادی اقتصادی

1- سرانه مصرف انرژی

سرانه مصرف انرژی که از تقسیم کل مصرف انرژی(یا عرضه اولیه انرژی) بر میزان جمعیت کشور بدست می آید، می-تواند وضعیت مصرف انرژی در ایران را در مقایسه با سایر کشورها تا حدود زیادی ملموس  سازد؛ اما نمی توان به عنوان شاخصی کامل، برای مقایسه، تحلیل و نتیجه گیری جامع از آن استفاده نمود. به عنوان مثال اگر علاقه مند به دانستن رتبه کشورهای آمریکا، کره جنوبی، سوئیس و ایران در جدول سرانه ی مصرف انرژی کشورها باشیم، به ترتیب رتبه های 12، 20، 36 و 43 از بین 143 کشور مطالعه شونده (از دارنده ی بیشترین سرانه مصرف به دارنده ی کمترین سرانه مصرف) برای کشورهای مذکور دیده میشود. در ادامه اگر شاخص سرانه مصرف انرژی در ایران و آمریکا را مقایسه نماییم؛ متوجه می شویم که سرانه مصرف آمریکا بیش از 2 برابر ایران است، اما این موضوع لزوماً نمی تواند به تنهایی حامل پیام خاصی از جمله عدم بهره وری انرژی در آمریکا و یا شاخصی برای توسعه یافتگی آن کشور باشد. از سوی دیگر، اگر تولید ناخالص داخلی دو کشور ایران و آمریکا را مقایسه نماییم، تفاوت قابل ملاحظه ای مشاهده می شود.

2- تولید ناخالص داخلی

تولید ناخالص داخلی(GDP) در برگیرنده ارزش مجموع کالاها و خدماتی است که طی یک دوران معین (معمولاً یک سال) در یک کشور تولید می‌شود. در این تعریف منظور از کالاها و خدمات نهایی، کالا و خدماتی است که در انتهای زنجیره تولید قرار گرفته‌اند و خود آنها برای تولید و خدمات دیگر خریداری نمی‌شوند. هر چند که این شاخص، یکی از اصلی ترین شاخص های اقتصادی در توسعه یافتگی کشورها به شمار می رود؛ اما باید به این نکته توجه داشت که شاخص تولید ناخالص داخلی نیز نمی تواند به تنهایی برای مقایسه ی توسعه یافتگی و استفاده بهینه و ارزش افزا از منابع مورد استفاده قرار گیرد چراکه این اقدام دقیقاً همانند این موضوع می باشد که میزان رشد شرکتهای تجاری و پتانسیل رشد آنها را صرفاً با توجه به درآمدهایشان و بدون توجه به هزینه های آن مورد ارزیابی قرار دهیم. بنابراین؛ تولید ناخالص داخلی یک کشور، همانند درآمد سالیانه یک شرکت می باشد و نمی تواند شاخص خوبی برای مقایسه رشد و توسعه یافتگی اقتصادی با سایر کشورها باشد. برسی اطلاعات ارائه شده توسطآژانس بین المللی انرژی(IEA)نشان میدهد که رتبه ایران از لحاظ شاخص تولید ناخالص داخلی در بین جامعه آماری 143 کشور جهان در سال 2013، برابر 18 می باشد. لازم به ذکر است در ارزیابی شرکت های تجاری، حتی سود یک شرکت نیز لزوماً نمی تواند شاخص خوبی برای مقایسه آن با وضعیت سایر شرکت های حوزه خود باشد و در این حالت باید از نسبت های مالی؛ همانند نسبت سود به دارایی استفاده نمود. ضمناً، باید توجه داشت که طبیعی است که کشورهای مختلف در جهان برای تولید یک میزان معین از تولید ناخالص داخلی ، مقادیر متفاوتی از انرژی را استفاده نموده اند. پس شاخص مناسب برای مقایسه چیست؟!

3- بهره وری انرژی

شاخصی که بخوبی می تواند در نقش نسبت های مالی و پولی؛ برای ارزیابی بهروه وری اقتصادی کشور در استفاده از منابع انرژی خویش؛ مفید واقع شود، شاخص"بهره وری انرژی" است. به بیان ساده؛ شاخص بهره وری انرژی از تقسیم میزان تولید ناخالص داخلی به انرژی مصرفی(ویا میزان عرضه اولیه انرژی) بدست می آید و میزان انرژی مصرفی را به ازای تولید مقدار معینی از کالاها و خدمات نشان می دهد. به عنوان مثال یعنی این که کشورهای مختلف برای خلق  1000 دلار ارزش افزوده؛ چقدر انرژی مصرف می نمایند؟ نگاه اجمالی به جدول رتبه بندی جهانی این شاخص (از بالاترین بهره وری انرژی به پایین ترین) نشان میدهد که هنگ کنگ در صدر جدول، سوئیس رتبه ی 5، انگلستان 11، ایتالیا 20، ژاپن 34 ، ایران 109 و چین در رتبه ی 111 قرار دارند. حال اگر، رتبه ایران در تولید ناخالص ملی و بهره وری انرژی را با هم مقایسه نماییم، می بینیم که ایران دارای:

رتبه 18 در رابطه با تولید ناخالص داخلی از بین 143 کشور

رتبه 109 در مورد بهره وری انرژی از بین 143 کشور

با توجه به تحلیل صورت پذیرفته، حال می توان به درستی نسبت به وضعیت اقتصادی و تولید ارزش افزوده در ایران، قضاوت نمود و وضعیت بغرنج مصرف انرژی درایران در بخشهای غیر مولد و بدون ارزش افزوده را بیش از پیش درک نمود.

به طور کلی؛ بهره وری انرژی پایین برای هر کشور، می تواند حامل 2 پیام اساسی باشد:

1- انرژی در جای مناسبی مصرف نمی شود؛ یعنی به جای استفاده ی انرژی در صنعت، در بخش ساختمان سوزانده میشود.

2- انرژی در مراکز مولد و صنعتی به صورت بهینه مصرف نمی گردد؛ یعنی بهره وری و راندمان صنایع انرژی بر پایین است.

4- شدت تولید آلایندگی (دی اکسید کربن)

مسائل زیست محیطی و چالش های پیش روی آن؛ جامعه ی جهانی را بر آن داشته است که همزمان با افزایش رشد اقتصادی ، برنامه هایی برای کنترل تولید آلاینده ها تدوین نمایند. بدیهی است که میزان تولید آلاینده ها در کشورهای مختلف به تنهایی نمی تواند ملاک مناسبی برای مقایسه آنها باشد و لازم است تولید ناخالص ملی به مدد گرفته شود. لذا؛ شاخص شدت تولید آلاینده با تقسیم میزان تولیدآلایندگی به میزان تولید ناخالص ملی تعریف میگردد و مقایسه ای از جنس اقتصاد انرژی  بدست می دهد. در مطالعه ای که 143 کشور در آن حضور داشته اند سوئیس با کمترین شاخص شدت تولید آلاینده در رتبه 143 قرار دارد و آمریکا، ترکیه، کره جنوبی و چین به ترتیب در رتبه های 90، 75 ، 65 و 13 قرار گرفته اند. متاسفانه ایران رتبه دهم در شدت تولید آلایندگی را به خود اختصاص داده است.

5- شاخص آزادی اقتصادی؛ شرط لازم برای بهبود سایر شاخص ها

آزادي اقتصادی؛ يكي از اصول مهم در ارزيابي توسعه‌يافتگي اقتصاد كشورهاست كه به طور سالانه مورد اندازه‌گيري و پايش قرار مي‌گيرد. بنياد هريتيج يكي از موسسات معتبري است که هر سال اقدام به اندازه‌گيري اين شاخص اقتصادي و آن را گزارش مي‌كند. آن چه در ادامه آمده است نتايج كليدي گزارش مورد اشاره در سال 2012 است. در اين گزارش امتياز هر كشور بر مبناي 10 شاخص كليدي محاسبه مي‌شود که عبارتند از: آزادي كسب‌وكار، آزادي تجارت، آزادي مالياتي، مخارج دولت، آزادي پولي، آزادي سرمايه‌گذاري، آزادي تامين مالي، حقوق مالكيت، آزادي از فساد مالي و آزادي نيروي كار. در نهايت امتياز كشورها از 100 محاسبه مي‌شود، به اين معنا كه هر چه امتياز كشوري به عدد 100 نزديكتر باشد، اقتصاد آزادتري خواهد داشت. در بین 179 کشور مطالعه شونده، (رتبه/ نام کشور /  شاخص آزادی) برخی از کشورها عبارتند از: (1/ هنگ کنگ / 89.9) ؛ (3 / استرلیا / 83.1 ) ؛ (5/ سوئیس/81.1)؛ ( 6/ کانادا /79.9)؛ (10 /  آمریکا /76.3) ؛ ( 22 / ژاپن 71.6) ؛ (26 / آلمان /71.0 ) ؛ (31 /  کره جنوبی / 69.9) ؛ (73 / ترکیه / 62.5) ؛ (92 / ایتالیا /58.8) ؛ (138 / چین / 51.2) ؛ ( 171 / ایران / 42.3)  و(179 / کره شمالی / 1) { منبع:  گزارش آزادي اقتصاد 2012، بنياد هريتيج}

شاخص آزادی اقتصادی از آن جهت اهمیت دارد که می تواند تاثیر مستقیمی بر روی شاخص های دیگر داشته باشد. به عبارت دیگر در کشوری با اقتصاد دولتی؛ رقابت واقعی بین بنگاههای اقتصادی وجود نداشته و تبعاً این بنگاهها الزامی به کاهش هزینه ها و افزایش بهره وری نمی بینند. از طرفی این وضعیت برای کشورهایی نظیر ایران که بخش قابل توجه درآمد دولت ها از منابع زیرزمینی است؛ وحشتناک تر خواهد بود.

به نظر می رسد بهبود شاخص آزادی اقتصادی در کشور، نیاز به اراده ملی و عزم واقعی دولت؛ از طریق تبیین سیاست های دقیق بلندمدت و میان مدت دارد. قطعاً  پیروی دقیق و کامل از سیاست های کلی اصل 44 قانون اساسی کشور، می تواند  نقشه راهی دقیق و مطمئن در این مسیر برای دولتمردان باشد.

جمع بندی:

1- بهروه وری انرژی در ایران؛ در مقایسه با تعداد بسیار زیادی از کشورهای جهان، کمتر است! ما با تولید ناخالص داخلی برابر، بیش از 5 برابر هنگ کنگ، 3 برابر سوئیس و 2 برابر ایتالیا انرژی مصرف میکنیم.

2- شدت تولید آلایندگی در ایران بسیار زیاد است، ما با تولید ناخالص داخلی برابر، بیش از 8 برابر اتحادیه اروپا، بیش از 2 برابر آسیاو آفریقا، بیش از 20 برابر سوئیس، 5 برابر آمریکا و 4 برابر ترکیه آلایندگی ایجاد میکنیم.

3- وضعیت آزادی اقتصاد ما، جهت پیشبرد اهداف کشور در بدترین حالت ممکن قرار دارد. تنها 8 کشور از 179 کشور برسی شده در دنیا وضعیت حادتری نسبت به ایران دارند: کنگو، برما، ونزوئلا، لیبی، کوبا، زیمبابوه و کره شمالی!

ایران 2014 در یک نگاه

رتبه 109 جهان در بهره وری انرژی

رتبه 10 جهان در شدت تولید دی اکسید کربن

رتبه 171 جهان در اقتصادهای آزاد دنیا

پس

دست به دست هم دهیم به مهر

میهن خود کنیم آباد

مولفان: مهندس سید علی طباطبایی پور، مهندس حسین منفرد اصل "بخش انرژی و تاسیسات گروه صنایع گیتی پسند"

مطلب مرتبط:

آغاز بكار كانال گيتي پسند در آپارات و مقاله بخش انرژي و تاسيسات گروه در ويترين خبرنامه