در فرهنگ عاشورا، اربعین به چهلمین روز شهادت حسین بن علی علیهما السلام گفته می شود که مصادف با روز بیستم ماه صفر است. از سنتهای مردمی، گرامیداشت چهلم مردگان است که، به یاد عزیزِ فوت شده خویش، خیرات و صدقات می دهند و مجلس یاد بود برپا می کنند. در روز بیستم صفر نیز، شیعیان، عظیمترین مراسم سوگواری را در کشورها و شهرهای مختلف به یاد عاشورای حسینی برپا می کنند و همراه با دسته های سینه زنی و عزاداری به تعظیم شعائر دینی می پردازند. در شهر کربلا، اربعین حسینی عظمت و شکوه خاصی دارد و دسته های عزادار، مراسمی پرشور برپا می کنند.

فلسفه اربعین

اهمیت اربعین از کجاست؟ صرف اینکه چهل روز از شهادت شهید می گذرد چه خصوصیتی دارد؟ اربعین خصوصیتش به خاطر این است که در اربعین حسینی یاد شهادت امام حسین(ع) زنده شد و این چیز بسیار مهمی است. اگر این شهادت عظیم در تاریخ اتفاق می افتاد یعنی حسین بن علی(ع) و بقیة شهیدان در کربلا شهید می شدند، اما بنی امیه موفق می شدند، همانطور که خود حسین(ع) و یاران عزیزش را از صفحه روزگار برافکندند و جسم پاکشان را زیر خاک پنهان کردند، یاد آنها را هم از خاطره نسل بشر در آن روز و روزهای بعد محو کنند، در این صورت آیا این شهادت برای عالم اسلام فایده ای می داشت؟ یا اگر هم برای آن روز یک اثری می گذاشت، آیا این خاطره در تاریخ، برای نسل های بعد، برای گرفتاری ها و سیاهی ها و تاریکی ها و یزیدی های دوران آیندة تاریخ هم اثری روشنگر و افشا کننده می داشت؟ اگر حسین(ع) شهید می شد، اما مردم آن روز و مردم نسل های بعد نمی فهمیدند که حسین(ع) شهید شده، آیا این خاطره چه اثر و چه نقشی می توانست در رشد و سازندگی و هدایت و برانگیزانندگی ملت ها و اجتماعات و تاریخ بگذارد؟ بله هیچ اثری نداشت.

اربعین روزی است که برافراشته شدن پرچم پیام شهادت کربلا در آن روز آغاز شد و روز بازماندگان شهداست. حالا چه در اربعین اول، خانواده امام حسین(ع) به کربلا آمده باشند و چه نیامده باشند. (گزیده ای از بیانات مقام معظم رهبری در تاریخ 29/ 6/ 68).

اولین اربعین

یکی از مباحث مهم تاریخ عاشورا که در این فصل درباره آن بحث و بررسی صورت گرفته، حضور اهل بیت علیهم السلام در کربلا در اولین اربعین شهادت امام حسین علیه السلام بر سر مزار آن حضرت و دیگر شهدای کربلاست. در میان شیعه، مشهور است که اربعین روزی است که جابر بن عبدالله انصاری، صحابی بزرگ رسول خدا صلی الله علیه وآله به زیارت قبر امام حسین علیه السلام نائل شد و در همان جا بود که اهل بیت علیهم السلام هنگام بازگشت از شام نیز به زیارت مزار امام علیه السلام آمده و جابر را ملاقات کردند. هم چنین در این روز سر امام حسین علیه السلام به بدن ملحق شده و دفن شد. اما در مقابل این شهرت، برخی اندیشمندان متقدم و معاصر شیعه، ورود اهل بیت علیهم السلام را در روز اربعین سال 61 ق انکار کرده اند.

زیارت اربعین

اربعین، چهلمین روز شهادت امام حسین (ع) است که جان خود و یارانش را فدای دین کرد. از آنجا که گرامیداشت خاطره شهید و احیاء اربعین وی، زنده نگهداشتن نام و یاد و راه اوست و زیارت، یکی از راههای یاد و احیاء خاطره است، زیارت امام حسین (ع) بویژه در روز بیستم ماه صفر که اربعین آن حضرت است، فضیلت بسیار دارد.

امام حسن عسکری (ع) در حدیثی علامتهای «مؤمن» را پنج چیز شمرده است: نماز پنجاه و یک رکعت، زیارت اربعین، انگشتر کردن در دست راست، پیشانی بر خاک نهادن و «بسم الله» را در نماز، آشکارا گفتن: «عَلاماتُ المُؤمِنِ خَمسٌ: صَلاةُ اِحدی وَ خَمسین وَ زِیارَةُ الاربَعین...» زیارت اربعین که در این روز مستحب است، در کتب دعا آمده است و به اینگونه شروع می شود: «السلامُ عَلی وَلِی اللهِ وَ حَبیبِهِ...» که این متن، از طریق صفوان جمال از امام صادق (ع) روایت شده است. زیارت دیگر آن است که جابربن عبدالله انصاری در این روز خوانده است و متن زیارت بعنوان زیارتنامه آن امام در نیمه ماه رجب نقل شده و با جمله «السلامُ عَلَیکم یا آلَ الله...» شروع می شود.

مورخان نوشته اند که جابربن عبدالله انصاری، همراه عطیه عوفی موفق شدند که در همان اولین اربعین پس از عاشورا به زیارت امام حسین (ع) نائل آیند. وی که آن هنگام نابینا شده بود، در فرات غسل کرد و خود را خوشبو ساخت و گامهای کوچک برداشت تا سر قبر حسین بن علی علیهما السلام آمد و با راهنمایی عطیه، دست روی قبر نهاد و بیهوش شد، وقتی به هوش آمد، سه بار گفت: یا حسین! سپس گفت: «حَبیبٌ لا یجیبُ حَبیبَهُ. ..» آنگاه زیارتی خواند و روی به سایر شهداء کرد و آنان را هم زیارت نمود.

(فرهنگ عاشوراء)